Ile kosztuje prawnik?

Wynagrodzenie prawnika to jeden z tych istotnych elementów usług prawniczych, które sprawiają klientom sporo trudności, Wątpliwości budzi zwłaszcza to, czy wynagrodzenie jest odpowiednie do charakteru, rodzaju, rozmiarów i jakości usługi, możliwości jej praktycznego zastosowania oraz jej wartości i osiągniętych efektów z punktu widzenia klienta. Dla wielu klientów wynagrodzenie stanowi istotne kryterium oceny usługi.

Również wśród samych prawników kwestia wynagrodzeń wywołuje dylematy etyczne. Ich źródłem są motywy, jakimi kieruje się prawnik ustalając wynagrodzenie. Pojawia się bowiem pytanie, czy motywy te są adekwatne do warunków działania prawnika i uzasadnione okolicznościami świadczenia usług, czy też od nich abstrahują i bazują na innych, mniej czytelnych dla klienta formułach. To z kolei może budzić wątpliwości klienta, zwłaszcza w zakresie relacji ustalonego wynagrodzenia do kosztów usługi, osiągniętego efektu lub wartości usługi dla klienta. Dodatkowe trudności wynikają z faktu, że klienci nie są zazwyczaj w stanie sami racjonalnie ocenić wartości i jakości usługi prawniczej.

Zasady ustalania wynagrodzenia
↑↓

Wynagrodzenie obejmuje honorarium i zwrot wydatków. Honorarium to wyłącznie zapłata za wykonaną usługę. Odrębną pulę stanowią wydatki poniesione przez prawnika w związku z wykonaniem usługi – różnego rodzaju opłaty, podatki lub inne koszty, które klient musi prawnikowi zwrócić. Prawnik nie ma bowiem obowiązku ponoszenia za klienta wydatków.

Wynagrodzenie, jego forma i wysokość są wypadkową wielu czynników. Tradycyjnie przy ustalaniu wynagrodzenia uwzględnia się w szczególności:

charakter i rodzaj sprawy (tzn. czy jest ona typowa, czy nietypowa; jakiego działu prawa dotyczy; czy występuje w niej jedno, czy wiele zagadnień lub kwestii wstępnych, głównych czy pobocznych),
konieczny nakład pracy (tzn. czas, wysiłek intelektualny, organizacyjny lub techniczny),
miejsce i/lub terminy świadczenia usługi (czy świadczenie usługi wymaga osobistego, bezpośredniego lub pośredniego kontaktu, lokalizacja siedziby lub miejsca zamieszkania prawnika i klienta, upływ terminów, od których zależy przedawnienie sprawy lub skuteczność procesowa dokonywanych czynności),
stopień trudności i złożoności sprawy (tzn. czy jest ona nieskomplikowana, czy skomplikowana pod względem prawnym lub faktycznym),
wymaganą specjalistyczną wiedzę (prawniczą i nieprawniczą).

Nowsze podejścia do kwestii wynagrodzenia wskazują również na takie czynniki jak:

znaczenie (wartość) sprawy dla klienta,
korzyści (wyniki, efekty) materialne i niematerialne osiągane przez klienta w związku ze świadczoną usługą.

W szerszym kontekście na wynagrodzenie mogą wpływać:

tzw. życiowa wartość klienta dla prawnika,
rentowność relacji z klientami,

które występują zazwyczaj przy stałych i długoterminowych umowach lub relacjach z klientem.

Prawnicy jako przedsiębiorcy, o czym wielu klientów zapomina, kształtują także wynagrodzenie z uwzględnieniem zasad racjonalności gospodarczej i efektywności ekonomicznej, w szczególności zaś biorąc pod uwagę:

zysk (nadwyżkę przychodów nad kosztami i obciążeniami),
rentowność (wysokość zysku przypadającą na jednostkę kosztów),
efektywność działania,
wypłacalność kancelarii (zdolność do bieżącego regulowania należności).

Formy wynagrodzenia
↑↓

W praktyce stosowane są następujące formy wynagradzania prawników:

Wynagrodzenie oparte na stawkach zryczałtowanych

Wynagrodzenie jest ustalone z góry, jego wysokość nie zmienia się, wynagrodzenie nie jest zależne od osiągniętych wyników/efektów.

Taka forma wynagrodzenia pozwala na:

uniknięcie ryzyka nieprzewidywalności jego wysokości,
przerzucenie ryzyka niedoszacowania jego wysokości na prawnika,
mobilizację prawnika do wykonania zlecenia w krótszym czasie (oszczędność czasu), osiągnięcia zamierzonych wyników (efektów) i unikania zbędnych kosztów.

Klient powinien jednak pamiętać, że prawnik zgodzi się na takie wynagrodzenie w sprawach, w których da się jasno zdefiniować problem i nakład pracy konieczny do jego rozwiązania lub łatwo wymierzyć wyniki (efekty) oraz że weźmie przy tym pod uwagę racjonalność gospodarczą i efektywność ekonomiczną takiej decyzji z punktu widzenia kancelarii jako przedsiębiorstwa (zazwyczaj więc przyjmie wyższą wycenę nakładu pracy, wyższą marżę zysku niż przy wynagrodzeniu opartym tylko na nakładzie pracy, a także będzie oszczędzać na rzeczywistym nakładzie i kosztach świadczenia usługi w celu zwiększenia rentowności i efektywności działania – co może być dla klienta wadą).

Ta forma wynagrodzenia jest typowa w przypadku usług prawniczych opartych na doświadczeniu lub efektywności tzn. dotyczących spraw o rozpoznanym i określonym albo niskim poziomie ryzyka, mających określony, ale niewysoki lub niski stopień trudności i złożoności, nie wymagających specjalistycznej wiedzy, ale wymagających w pewnym zakresie dużego doświadczenia zawodowego (powtarzalnych, nieskomplikowanych) lub przy długoterminowych umowach o stałą obsługę prawną ze ściśle zdefiniowanymi parametrami dotyczącymi rodzaju spraw i nakładu pracy.

W praktyce stosuje się także pewne modyfikacje w ustalaniu wynagrodzenia opartego na stawkach zryczałtowanych, zwiększające ekwiwalentność wzajemnych świadczeń oraz pozwalające na osiągnięcie symetrii w rozkładzie ryzyka. Polegają one na:

ustaleniu, że wysokość sumy zryczałtowanej odpowiada zdefiniowanemu nakładowi czasu pracy, a nadwyżki są rozliczane po stawkach opartych na nakładzie (czasie) pracy, lub
wprowadzeniu zastrzeżenia, że suma zryczałtowana może zostać podwyższona na skutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, albo zastrzeżenia o dodatkowej premii dla prawnika w przypadku, gdy osiągnięte wyniki (efekty) są wysoce zadowalające pod względem ilościowym, wartościowym lub jakościowym (wymaga to zdefiniowania).

Wynagrodzenie oparte na czasie (nakładzie) pracy

Wynagrodzenie jest zależne od nakładu (czasu) pracy i naliczane od rzeczywistego nakładu (czasu) pracy, nie zależy od osiągniętych wyników/efektów.

Wynagrodzenie takie:

jest nieprzewidywalne (co do ostatecznej wysokości),
jest niesymetryczne z punktu widzenia rozłożenia ryzyka (prawnik otrzymuje wynagrodzenie bez względu na wynik/efekt),
może za słabo motywować prawnika (do oszczędności nakładu pracy).

Dzieje się tak wówczas, gdy klient nie angażuje się w pracę z prawnikiem. Jeżeli jednak będzie aktywnie w niej uczestniczył oraz ściśle i na bieżąco współpracował z prawnikiem w określeniu problemu, zaplanowaniu niezbędnych czynności i ich kontrolowaniu, będzie miał istotny wpływ na rozliczanie i wysokość wynagrodzenia. Prawnicy upatrują zalety tej formy wynagrodzenia w tych właśnie czynnikach, ponieważ w żadnym innym przypadku klient nie będzie aż tak skłony do angażowania się w relację z prawnikiem. Istotne jest także to, że naliczany jest tu rzeczywisty czas świadczenia usługi (przy czym rozliczenia nie muszą wcale dotyczyć całości tego czasu – prawnik bierze pod uwagę to, że klient nie zaakceptuje zbyt wysoko oszacowanego nakładu pracy) i stosowana jest niższa marża niż w przypadku stawek zryczałtowanych.

Ta forma wynagrodzenia jest typowa w przypadku usług prawniczych opartych na wiedzy tzn. dotyczących spraw o wysokim poziomie ryzyka, mających duży stopień trudności i złożoności, wymagających specjalistycznej wiedzy lub dużego doświadczenia zawodowego (precedensowych, nietypowych lub skomplikowanych).

Wynagrodzenie oparte na wynikach (efektach)

Wynagrodzenie jest zależne od osiągniętych wyników/efektów i wypłacane tylko w razie ich osiągnięcia.

W ocenie wielu klientów jest to rodzaj wynagrodzenia najbardziej motywujący prawnika do osiągania oczekiwanych przez nich celów: pobudzający do podejmowania większego ryzyka, zwiększający kreatywność, skuteczność i efektywność, a samym klientom przynoszący wymierne oszczędności (w razie nieosiągnięcia wyniku/efektu).

Nie należy jednak zapominać, że:

wynagrodzenie tego rodzaju trudno zastosować w sprawach, w których nie można ściśle określić i/lub zmierzyć wyników/efektów,
wyniki/efekty nie są widoczne natychmiast (lub w krótkim czasie), ale dopiero po dłuższym czasie,
wyniki/efekty mogą być chronione prawami wyłączanymi na rzecz prawnika,
osiągnięcie zamierzonych wyników/efektów może okazać się niemożliwe, wątpliwe lub utrudnione,
istnieje ryzyko, że zastosowane mierniki wyników/efektów nie przyniosą korzyści klientowi lub wystąpią tylko korzyści w krótkim okresie – kancelaria jako przedsiębiorstwo działające dla zysku nie zgodzi się na ustalenie takiego wynagrodzenia, wiedząc z góry, że nie przyniesie jej to zysku i że ryzyko nieosiągnięcia wyniku jest duże (wynika to zasady racjonalności gospodarczej i efektywności ekonomicznej).

Ta forma wynagrodzenia jest stosowana w przypadku usług prawniczych typu projektowego opartych na efektywności tzn. dotyczących spraw o niskim lub bardzo niskim poziomie ryzyka, mających niski stopień trudności i złożoności, nie wymagających specjalistycznej wiedzy lub dużego doświadczenia zawodowego (typowych, rutynowych lub nieskomplikowanych).

Trzeba także wiedzieć, że zasady wykonywania zawodu zabraniają radcom prawnym i adwokatom ustalania wynagrodzenia opartego wyłącznie na wynikach/efektach (jest to wykroczenie dyscyplinarne). Nadto, taki typ wynagrodzenia eliminuje z rynku część klientów – gdy, w ocenie prawników, osiągnięcie wyników/efektów oczekiwanych przez tych klientów jest nierealne lub ryzyko nieosiągnięcia jest zbyt wysokie.

Wynagrodzenie oparte na znaczeniu (wartości) sprawy dla klienta

Wynagrodzenie to zależy od dającej się wymierzyć wartości sprawy dla klienta np. wartości obrotu, transakcji, przedmiotu sporu.

typ ten jest podobny do wynagrodzenia opartego na wynikach/efektach w tym sensie, że może pobudzać do podejmowania ryzyka i osiągania celów klienta, zwiększać kreatywność, skuteczność i efektywność prawnika.

Wysokość wynagrodzenia jest w tym przypadku zdecydowanie najwyższa spośród wszystkich rodzajów wynagrodzeń (może to być stała lub zmienna stopa procentowa o rozpiętości 1–40 proc.).

Ta forma wynagrodzenia jest typowa w przypadku usług prawniczych typu projektowego opartych na wiedzy lub doświadczeniu, ale wyłącznie przy sprawach, których znaczenie (wartość) dla klienta da się precyzyjnie określić i zmierzyć.

Wynagrodzenie oparte na formułach mieszanych

Wynagrodzenie oparte na formułach mieszanych to kombinacja opisanych wyżej form wynagrodzeń. Bazuje ono na ich zaletach i minimalizacji wad.

Z reguły jest stosowane w przypadku spraw o niejednorodnym charakterze, które nie dadzą się prosto ująć w jedną typową dla nich formę wynagrodzenia.

Wynagrodzenie oparte na urzędowo określonej taryfie

Wynagrodzenie oparte na urzędowo określonej taryfie dotyczy radców prawnych i adwokatów. Obejmuje ich czynności w postępowaniach przed sądami powszechnymi lub administracyjnymi.

Ma ono charakter minimalnej ceny urzędowej obliczanej od wartości przedmiotu sporu lub będącej opłatą stałą. Stanowi także podstawę do obliczania i zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w przypadku wygrania sprawy (strona wygrywająca otrzymuje wynagrodzenie reprezentującego ją prawnika od strony przegrywającej).

Urzędowe określenie wynagrodzenia stanowi jedynie podstawę do jego zasądzenia przez sąd (wynagrodzenie to nie może być niższe niż stawka minimalna i wyższe niż jej sześciokrotność). Nie oznacza to jednak, że wynagrodzenie ustalone w umowie z klientem nie może być wyższe od określonego w taryfie (z wyjątkiem wynagrodzenia za tzw. pomoc z urzędu). W przypadku, gdy wynagrodzenie to jest wyższe niż możliwe do zasądzenia, klient nie otrzyma zwrotu pełnego wynagrodzenia zapłaconego prawnikowi.

Wynagrodzenie a kodeks etyki zawodowej
↑↓

Zasady ustalania wynagrodzenia radców prawnych i adwokatów wynikają także z ich kodeksów etyki zawodowej. Etyczne determinanty kształtowania tego wynagrodzenia sprowadzają się do tego, aby było ono:

jawne dla klienta (znane klientowi i z nim uzgodnione co do zasad i wysokości przed przystąpieniem do wykonywania usługi; klient winien być poinformowany o stosowanych zasadach wynagrodzenia; podane i wyjaśnione powinny być wszystkie składniki wynagrodzenia wraz ze sposobem ich ustalania oraz podatkami i innymi opłatami mającymi charakter cenotwórczy; dotyczy to również wydatków zwrotnych; podane powinny być również przypadki zmiany ceny, zarówno w zakresie jej zwiększeń – podwyżki, jak i zmniejszeń – obniżki, rabaty, upusty, skonta itd.);
odpowiednie (ustalone z uwzględnieniem charakteru i rodzaju sprawy, koniecznego nakładu pracy, miejsca świadczenia usługi, stopnia jej trudności i złożoności, wymaganej specjalistycznej wiedzy, znaczenia sprawy dla klienta – dotyczy radców prawnych),
zależne od należytego prowadzenia sprawy, a nie oparte wyłącznie na jej wyniku/efekcie.

Z drugiej strony zasady etyki zawodowej radców prawnych (częściowo także adwokatów):

zabraniają uzależniania wypłacenia honorarium za prowadzenie sprawy od osiągnięcia jej pomyślnego wyniku, chyba że co innego stanowią przepisy prawa; dopuszczalne jest umowa, która przewiduje dodatkowe honorarium za pomyślny wynik sprawy, zawarta przed jej ostatecznym rozstrzygnięciem; nie dotyczy to wynagrodzenia opartego na urzędowej taryfie (jeżeli jest ono zależne od wartości przedmiotu sporu);
zabraniają dzielenia się wynagrodzeniem z osobą nieuprawnioną ustawowo do świadczenia pomocy prawnej;
nakazują rozliczanie wynagrodzenia z innym radcą prawnym współpracującym lub od którego przejęto sprawę, a także poinformowanie klienta, że część wynagrodzenia należy się innemu radcy prawnemu;
zakazują ograniczania niezależności, w tym ulegania wpływom klienta (zwłaszcza w zakresie przerzucania całości ryzyka gospodarczego i finansowego związanego ze sprawą na radcę prawnego), uzależniania się od klientów, działania w celu zadowolenia klientów m.in. w kwestiach finansowych (może to dotyczyć niektórych przypadków wynagrodzenia opartego na wynikach/efektach lub na znaczeniu (wartości) sprawy dla klienta);
zezwalają na pobieranie od klienta zaliczek na poczet wynagrodzenia,
zakazują wstrzymania się od wykonania czynności z powodu nieotrzymania wynagrodzenia lub jego części, ale zezwalają w tej sytuacji na wypowiedzenie zlecenia.

Zwrot wydatków
↑↓

Ciupa Falęcka Karczmarczyk Radcowie Prawni s.c.